SIBO, czyli zespół rozrostu bakteryjnego jelita cienkiego, to schorzenie charakteryzujące się nadmiernym namnażaniem bakterii w obrębie jelita cienkiego, co prowadzi do szeregu uciążliwych objawów, takich jak wzdęcia, bóle brzucha, biegunki lub zaparcia. Choć leczenie antybiotykami przynosi często szybką poprawę, problemem pozostaje wysoka tendencja do nawrotów choroby. Wielu pacjentów doświadcza powrotu objawów w krótkim czasie po zakończeniu terapii. Dlaczego tak się dzieje? Przyczyna tkwi w tym, że tradycyjne podejście do leczenia SIBO często skupia się głównie na eliminacji bakterii, bez uwzględnienia czynników, które doprowadziły do ich przerostu. Poniżej omówimy najważniejsze przyczyny nawrotów SIBO oraz znaczenie kompleksowego podejścia terapeutycznego, obejmującego nie tylko leczenie farmakologiczne, ale także dietę, funkcjonowanie układu nerwowego, gospodarkę hormonalną i styl życia.
Dlaczego antybiotyki zawodzą przy leczeniu SIBO?
Rifaksymina w dzisiejszym leczeniu SIBO jest niejako standardem. Celem stosowania tego antybiotyku jest redukcja populacji bakterii w obrębie jelita cienkiego. Terapia ta jest zazwyczaj skuteczna w krótkoterminowym łagodzeniu objawów, takich jak wzdęcia, bóle brzucha czy zaburzenia rytmu wypróżnień. Jednakże doświadczenie kliniczne oraz obserwacje długoterminowe wskazują, że pacjenci, którzy ograniczają leczenie wyłącznie do kuracji antybiotykowej, często borykają się z nawrotami choroby. Tradycyjny model leczenia SIBO okazuje się niewystarczający przede wszystkim dlatego, że skupia się na leczeniu objawowym, nie zaś na eliminacji pierwotnych przyczyn rozwoju przerostu bakteryjnego. Antybiotykoterapia, choć skutecznie zmniejsza liczebność bakterii, nie rozwiązuje problemów, które umożliwiły rozwój SIBO, takich jak zaburzenia motoryki jelit, niewydolność mechanizmów obronnych układu pokarmowego, przewlekłe stany zapalne, niedobory enzymatyczne czy zaburzenia w obrębie osi jelitowo-mózgowej.
Brak holistycznego podejścia uwzględniającego identyfikację i leczenie czynników predysponujących do rozwoju SIBO istotnie zwiększa ryzyko nawrotów i utrudnia osiągnięcie trwałej remisji.
Nawrót SIBO przy niewłaściwej diecie
Jak już wcześniej zostało napisane, sama antybiotykoterapia, choć skuteczna w redukcji nadmiaru bakterii, nie eliminuje czynników sprzyjających ich ponownemu przerostowi. Jednym z najważniejszych elementów utrzymania remisji jest właściwe postępowanie żywieniowe. Dieta po leczeniu SIBO powinna być ukierunkowana na ograniczenie fermentacji w jelicie cienkim oraz wspieranie prawidłowej motoryki przewodu pokarmowego. Spożywanie dużych ilości węglowodanów łatwo fermentujących, cukrów prostych czy przetworzonych produktów może sprzyjać szybkiemu namnażaniu się bakterii. Brak odpowiednich przerw między posiłkami oraz podjadanie dodatkowo zaburza działanie kompleksu mioelektrycznego, odpowiedzialnego za oczyszczanie jelita cienkiego.
Pacjenci, którzy nie biorąc sobie do serca zaleceń dietetycznych, narażeni są na szybki nawrót objawów SIBO.
Kompleks mioelektryczny MMC a nawroty SIBO
MMC, czyli wędrujący kompleks mioelektryczny (ang. migrating motor complex), to wzorzec elektryczno-mięśniowej aktywności jelit, który odpowiada za oczyszczanie przewodu pokarmowego w okresach między posiłkami. Jego główną funkcją jest przesuwanie resztek pokarmowych, śluzu oraz bakterii w kierunku jelita grubego. Zapobiega to nadmiernemu namnażaniu się drobnoustrojów w jelicie cienkim. Prawidłowe działanie MMC jest zatem niezbędne dla utrzymania równowagi mikrobiologicznej w jelicie cienkim. W przypadku jego zaburzeń, np. na skutek uszkodzenia nerwów, stanów zapalnych, chorób autoimmunologicznych czy przewlekłego stresu, dochodzi do spowolnienia lub nieefektywności oczyszczania jelit. W efekcie bakterie mogą gromadzić się i rozmnażać w jelicie cienkim.
Pacjenci z nieprawidłową aktywnością MMC mają znacznie wyższe ryzyko nawrotów SIBO po zakończeniu leczenia antybiotykami. Dlatego w terapii tej właśnie choroby coraz częściej uwzględnia się wsparcie dla motoryki jelit, np. poprzez stosowanie prokinetyków, odpowiednie przerwy między posiłkami oraz dbałość o zdrowy styl życia. Wspieranie funkcji MMC jest zatem niezbędne dla osiągnięcia trwałej remisji.
Czy zaburzenia pracy tarczycy sprzyjają nawrotom SIBO?
Zaburzenia funkcji tarczycy, szczególnie niedoczynność, mogą znacząco zwiększać ryzyko nawrotów SIBO. Tarczyca reguluje tempo metabolizmu oraz wpływa na prawidłową motorykę przewodu pokarmowego. W przypadku niedoczynności dochodzi do spowolnienia pasażu jelitowego. To sprzyja zaleganiu treści pokarmowej w jelicie cienkim i stwarza idealne warunki do nadmiernego namnażania bakterii. Ponadto osoby z niedoczynnością tarczycy często mają obniżoną produkcję kwasu żołądkowego i enzymów trawiennych. To z kolei dodatkowo ułatwia rozwój bakterii w jelicie cienkim. W konsekwencji, nawet po skutecznej antybiotykoterapii, pacjenci z niewyrównaną chorobą tarczycy są bardziej podatni na szybki nawrót objawów SIBO.
Stres jako przyczyna nawrotów SIBO
Stres jest jednym z istotnych, choć często niedocenianych czynników wpływających na nawroty SIBO. Przewlekły stres oddziałuje bowiem bezpośrednio na funkcjonowanie osi mózg–jelita, zaburzając pracę układu pokarmowego na wielu poziomach. Jednym z głównych skutków stresu jest osłabienie motoryki jelit, w tym zaburzenie działania wcześniej wspomnianego kompleksu mioelektrycznego, który odpowiada za oczyszczanie jelita cienkiego z resztek pokarmowych i nadmiaru bakterii. Dodatkowo, stres może wpływać na zmniejszenie wydzielania kwasu żołądkowego i enzymów trawiennych, co sprzyja zaburzeniom trawienia i kolonizacji jelita cienkiego przez bakterie. Osłabieniu ulega również funkcja bariery jelitowej i odporności lokalnej, co zwiększa ryzyko rozwoju stanu zapalnego i nawrotu objawów.
Czy cukrzyca i insulinooporność sprzyja SIBO?
Cukrzyca oraz insulinooporność mogą sprzyjać rozwojowi oraz nawrotom SIBO. U osób z cukrzycą, zwłaszcza typu 2, często dochodzi do zaburzeń motoryki przewodu pokarmowego, w tym spowolnienia pasażu jelitowego. To z kolei stwarza dogodne warunki do nadmiernego namnażania się bakterii w jelicie cienkim.
Hiperglikemia, czyli podwyższony poziom cukru we krwi, może prowadzić do uszkodzenia nerwów odpowiedzialnych za prawidłowe ruchy jelit (neuropatia autonomiczna). W rezultacie treść pokarmowa przemieszcza się wolniej, a zalegające resztki stają się pożywką dla bakterii. Insulinooporność natomiast często współwystępuje z przewlekłym stanem zapalnym oraz dysbiozą jelitową, co dodatkowo zaburza równowagę mikrobiologiczną układu pokarmowego.
Inne przyczyny nawrotów SIBO
Do innych istotnych przyczyn nawrotów SIBO należą między innymi wady anatomiczne przewodu pokarmowego. Uchyłki jelita cienkiego, zrosty pooperacyjne czy przetoki – takie zmiany strukturalne mogą utrudniać prawidłowy przepływ treści pokarmowej i sprzyjać miejscowemu namnażaniu bakterii. Również przewlekłe infekcje, np. pasożytnicze oraz zaburzenia układu immunologicznego mogą prowadzić do nieprawidłowej kontroli mikrobioty jelitowej.
Znaczenie mają także leki — szczególnie długotrwałe stosowanie inhibitorów pompy protonowej (IPP). Zmniejszają one wydzielanie kwasu żołądkowego i sprzyjają przetrwaniu niepożądanych bakterii w górnym odcinku przewodu pokarmowego. Nawracające SIBO mogą również wynikać z niewystarczającej odbudowy mikrobioty po antybiotykoterapii lub z pominięcia wsparcia motoryki jelitowej w trakcie leczenia.Skuteczna prewencja nawrotów SIBO wymaga indywidualnego podejścia. Identyfikacji wszystkich potencjalnych czynników ryzyka oraz kompleksowa terapia to podstawa. Sama eliminacja bakterii bez uwzględnienia przyczyn sprzyjających ich rozrostowi często prowadzi do krótkotrwałych efektów i szybkiego nawrotu choroby.
W swojej codziennej pracy, każdego dnia pomagam Pacjentom w walce z SIBO. Współpraca dietetyczna w wygodnej formie online obejmuje trzy łatwe kroki, które pozwolą Ci zyskać zdrowie. Nawrót SIBO nie musi stać się Twoją rzeczywistością. Prowadząc świadomą, zdrową dietę oraz radząc sobie z czynnikami sprzyjającymi nawrotom, możesz zacząć w pełni cieszyć się nową jakością życia.
ŹRÓDŁA:
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/24944923
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/32691685
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/39743766
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/29935865